Q: จากผลการศึกษา เกิดการเปลี่ยนแปลงอย่างไรบ้าง?
A: (ผศ.ดร.วสันต์ ปัญญาแก้ว) ที่น่าสนใจที่สุดเลยตอนนี้ คือ “แม่สอด” ชัดเจนในเรื่องแรงงาน จุดสำคัญน่าจะเป็นที่หนองคาย โดยมีการเคลื่อนย้ายของคนลาวที่มาใช้บริการด้านสุขภาพครับ

A: (ผศ.ดร.กีรติพร จูตะวิริยะ) การเดินทางข้ามไทย-ลาว เป็นเรื่องปกติอยู่แล้วในวิถีชีวิตประจำวันค่ะ สิ่งที่เราพบอย่างชัดเจนจากการลงพื้นที่ คือการข้ามฝั่งมาไทยของคนลาวในประเด็นสุขภาพและการบริโภคค่อนข้างเยอะมาก โดยเฉพาะเรื่องการฝากครรภ์ คลอดบุคร ทำฟัน และบริการสุขภาพทั่วไป
.
A: (ดร.จักรพันธ์ ขัดชุ่มแสง) ทางภาคเหนือมีส่วนคล้ายกันครับ แต่ว่าในแง่ของสัดส่วนธุรกิจที่เกี่ยวข้องกับการรักษาพยาบาลอาจจะตามหลังอุดรฯ หรือหนองคายสักเล็กน้อย อย่างที่อาจารย์กีรติพรได้กล่าวมา การข้ามฝั่งของพี่น้องไทย-ลาว เกิดขึ้นมานานแล้ว เพราะมีความใกล้ชิดทางวัฒนธรรม ยิ่งมีเงื่อนไขประชาคมอาเซียนยิ่งทำให้มีระดับเข้มข้นมากขึ้น ก่อนหน้านี้อาจจะเป็นเรื่องการแสวงหาอาชีพ การศึกษาเล่าเรียนเป็นหลัก แต่หลังจากปี 2558 แนวโน้นการลงทุนของโรงพยาบาลเอกชนมีการเข้าไปลงทุนบริเวณจังหวัดเชียงรายอย่างชัดเจน เพื่อรองรับลูกค้าจากประเทศเพื่อนบ้าน จึงมีแนวโน้มคล้ายบริเวณไทย-ลาว ในแง่ของการข้ามแดนเพื่อบริการสุขภาพครับ
.
A: (ดร.ธัญรดี ทวีกาญจน์) เขตเศรษฐกิจพิเศษจังหวัดสงขลาไม่ได้แจ้งเป็นเศรษฐกิจพิเศษทั้งจังหวัดนะคะ แต่เป็นเฉพาะ 4 ตำบลในอำเภอสะเดาที่มีด่านเชื่อม 2 ด่าน คือ ด่านศุลกากรสะเดาและด่านศุลกากรปาดังเบซาร์ การทำความเข้าใจเพื่อศึกษาเรื่องการเคลื่อนย้ายคน เราเลือกจัดกลุ่มที่สนใจเป็นเรื่องของแรงงานและนักท่องเที่ยว ซึ่งในบริบทของนักท่องเที่ยวก็มีการข้ามฝั่งไป-มาอยู่แล้วกับประเทศมาเลเซีย
.
บริบทในการศึกษาทางภาคใต้ค่อนข้างจะยากกว่าเขตอื่นๆ ค่ะ เนื่องจากประเทศที่อยู่ติดพรมแดน เป็นประเทศที่กำลังจะเข้าสู่ประเทศที่พัฒนาแล้ว ทำให้การข้ามฝั่งเข้ามาเป็นเรื่องของการท่องเที่ยวที่ยาวจากเขตเศรษฐกิจเข้าไปในอำเภอหาดใหญ่หรืออำเภอเมือง แต่การเคลื่อนย้ายในลักษณะแรงงานเป็นจุดที่เราสนใจค่ะ เพราะไม่ใช่แค่การเคลื่อนย้ายมาจากฝั่งมาเลเซียแต่เป็นการเคลื่อนย้ายมาจากฝั่งพม่าค่ะ จึงทำให้เรื่องของการเคลื่อนย้านมีความซับซ้อนมากขึ้น
.
ทางภาคใต้ การแบ่งเขตเศรษฐกิจพิเศษแบ่งเป็น 2 ลักษณะ คือ เขตเศรษฐกิจพิเศษชายแดนกับเขตเศรษฐกิจพิเศษคลัสเตอร์ ซึ่งเป็นจุดสำคัญในภาคอุตสาหกรรม แต่เราศึกษาเจาะลึกไปถึงภาคการบริการ ดังจะเห็นได้ว่าทางภาคใต้เน้นการบริการด้านโรงแรม ร้านอาหาร บริการต่างๆ แรงงานที่เข้ามาให้บริการจะเป็นพี่น้องชาวพม่า ซึ่งจะได้การคุ้มครองทางสังคมในรูปแบบทางการจากรัฐบาลไทยอยู่แล้ว แต่ด้านวิถีชีวิตที่ได้รับการคุ้มครองทางสังคมที่ไม่เป็นทางการเป็นอย่างไรบ้าง? เราจึงศึกษาในส่วนนี้ค่ะ

A: (ผศ.ดร.วสันต์ ปัญญาแก้ว) นี่เป็นส่วนหนึ่งในข้อค้นพบของงานวิจัยครับ เขตเศรษฐกิจพิเศษไม่ได้มีลักษณะเหมือนกันหมด เราต้องคำนึงถึงเงื่อนไขของพื้นที่ชายแดน ในกรณีของชายแดนภาคใต้ชัดเจนในเรื่องของแนวโน้มแรงงานไทยไปต่างประเทศมีมากกว่าแรงงานจากต่างประเทศข้ามมาที่ไทย เช่น คนไทยข้ามฝั่งไปที่ประเทศมาเลเซียเนื่องจากค่าแรงสูงกว่า ในขณะที่คนมาเลเซียข้ามฝั่งเข้ามาประเทศไทยในฐานะนักท่องเที่ยวหรือผู้บริโภค ซึ่งแนวโน้มก็คล้ายคลึงกับการข้ามฝั่งเข้ามารับบริการด้านสุขภาพและบริการอื่นๆ กรณีของการศึกษาวิจัยเรามุ่งไปที่เรื่องแรงงาน จึงทำให้เห็นชัดเจนว่ายุคนี้แรงงานสามารถข้ามพรมแดนได้ ซึ่งแรงงานส่วนใหญ่มาจากพม่า จึงนำไปสู่ประเด็นสิทธิและการคุ้มครองต่างๆ โดยเฉพาะการคุ้มครองที่ไม่เป็นทางการ ส่งผลให้การตั้งนโยบายของฝ่ายรัฐบาลต้องคำนึงถึงความหลากหลายของพื้นที่และเงื่อนไขต่างๆ ในชายแดนครับ
.
A:(ดร.จักรพันธ์ ขัดชุ่มแสง) จริงๆ แล้วในพื้นที่ทางภาคเหนืองเองก็มีความซับซ้อนครับ เช่น พื้นที่แม่สอดที่ติดกับรัฐกระเหรี่ยงของพม่า โดยลักษณะอำนาจของพื้นที่ในพม่าเป็นแบบ “รัฐซ้อนรัฐ” อย่างเช่นการขนย้ายปศุสัตว์ประเภทโค-กระบือในจุดที่ใหญ่ที่สุดในประเทศ ทางฝั่งรัฐบาลเมียนมาร์ไม่ให้มีการการซื้อขายโค-กระบือโดยพลการ แต่พื้นที่ในส่วนนั้นเป็นพื้นที่ในการดูแลของกองกำลังกระเหรี่ยง ดังนั้น เขาสามารถกำหนดได้ว่าโค-กระบือส่งผ่านมาทางแม่สอดได้เท่าไหร่ เพราะว่าจากจุดนั้นเอง สัตว์เหล่านี้จะถูกส่งไปยังเวียดนามเพื่อขายต่อให้จีน เมื่อจีนทราบว่าจุดนี้เป็นแหล่งซื้อขายก็มีการเปลี่ยนจุดการซื้อขาย จึงทำให้มีการเคลื่อนย้ายของสินค้าประเภทนี้มากขึ้น หรือแม้แต่คนในพื้นที่เขตเศรษฐกิจพิเศษตากก็มีการปรับตัว เช่น คนขายกล้วยฉาบ จากเมื่อก่อนขายแค่ในชุมชน แต่ตอนนี้สามารถส่งออกไปถึงย่างกุ้ง มีรายได้มหาศาล
.
A:(คุณวินิสสา อุชชิน) ในส่วนของจังหวัดตราดที่ติดกับเกาะกงของกัมพูชา จะมีลักษณะพิเศษ คือ มีความเป็นพี่น้องหรือเครือญาติกัน ซึ่งมีการไปมาหาสู่กันอยู่แล้ว หมายความว่าบริเวณนี้มีการเคลื่อนย้ายอยู่แล้วก่อนจะถูกประกาศเป็นเขตเศรษฐกิจพิเศษ โดยประเด็นปัญหาสำคัญในการลงพื้นที่วิจัยนี้ก็คือการสร้างความเชื่อใจในการให้ข้อมูลของแรงงานพม่า ซึ่งค่อนข้างมีความเข้มแข็งด้านเครือข่ายอย่างมาก เนื่องจากทุกคนรู้จักกัน ข้อมูลส่วนใหญ่จึงเป็นด้านดีทั้งหมด ทำให้หาข้อมูลในด้านที่เกิดปัญหาจริงๆ ได้ยากค่ะ