ใบมะพร้าว น้ำตาลปี๊บ และปลาทู เสน่ห์ชุมชนบ้านริมคลองโฮมสเตย์ในงานสาน
กรกฎาคม 7, 2023 2025-01-13 14:22ใบมะพร้าว น้ำตาลปี๊บ และปลาทู เสน่ห์ชุมชนบ้านริมคลองโฮมสเตย์ในงานสาน
หน้างอคอหัก ดงมะพร้าวเด่น น้ำตาลปี๊บหวานเจี๊ยบ เลียบกรุงเทพฯ คงจะเป็นที่ไหนไม่ได้นอกจากเวิ้งริมแม่น้ำแม่กลอง จังหวัดสมุทรสงคราม มุ่งสู่ชุมชนเล็กๆ ที่มีประวัติที่น่าสนใจไม่น้อย เช่น ชุมชนคลองผีหลอก หรือในชื่อใหม่ไม่มีหลอน “ชุมชนบ้านริมคลองโฮมสเตย์” มาเที่ยวทั้งทีไม่ต้องกลัวผีหลอก ผีหน่ะ! ไม่มีหรอก มีแต่งานสานใบมะพร้าวสนุกๆ และน้ำตาลปี๊บหวานฉ่ำให้ได้ติดไม้ติดมือเอาไปฝากคนที่บ้าน
“แนวคิดการพัฒนานวัตกรรมเริ่มต้นมาจากการมาเที่ยวและพักผ่อนที่เมืองอัมพวาครับ แล้วสังเกตเห็นว่าชุมชนบ้านริมคลองโฮมสเตย์มีต้นทุนทางวัฒนธรรมที่หลากหลาย สภาพชุมชนก็ร่มรื่น หรือแม้แต่ทรัพยากรต่างๆ ในชุมชนก็ค่อนข้างที่จะพร้อมในการรองรับนักท่องเที่ยว อีกทั้งงานสานใบมะพร้าวก็มีเสน่ห์เป็นเอกลักษณ์และเป็นพืชที่สำคัญของพื้นที่ ผมจึงมองเห็นประสิทธิภาพในการนำงานสานของชุมชนไปต่อยอด” คุณพชร วงชัยวรรณ์ อดีตนิสิตปริญญาโท สาขาวิชาศิลปศึกษา คณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย นักวิจัยสายลงพื้นที่ ซึ่งในปัจจุบันได้กลายเป็นอาจารย์ราชภัฏแห่งเมืองกรุงเก่า มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครศรีอยุธยา ผู้ค้นหาเสน่ห์แห่งวิถีชุมชนไทยและชูคุณค่าในรูปแบบใหม่ที่เข้าถึงง่ายกว่าเดิม ผ่านชุดนวัตกรรมการสานใบมะพร้าว สานสัมพันธ์ช่องว่างระหว่างวัย ชุมชนบ้านริมคลองโฮมสเตย์
สำหรับชุดกิจกรรมจักสานใบมะพร้าว เริ่มต้นจากความสนใจในการนำภูมิปัญญาชุมชนที่ถูกจำกัดไว้เฉพาะในกลุ่มคนผู้สูงอายุหรือปราชญ์ชุมชนเพียงเท่านั้น เนื่องจากกระบวนการและเทคนิคที่ซับซ้อน ผนวกกับสมาธิในการให้ความสนใจของคนรุ่นใหม่ก็มาไวไปเร็วเช่นกัน จึงทำให้ช่องว่างระหว่างวัยกว้างขึ้น ทำให้งานจักสานขาดการสืบต่อ คุณพชรจึงปรับความสวยงามของงานสานให้ง่ายขึ้น เหมาะกับการเป็นของซื้อของฝาก หรือเป็นชุดการเรียนรู้ที่เป็นกิจกรรมปฏิบัติที่ช่วยให้สามารถเข้าถึงได้กับหลายกลุ่มคนมากขึ้น

“ผมต้องการยกระดับให้ผลิตภัณฑ์มีความน่าสนใจ สามารถทำได้ง่าย แม้ว่าไม่มีพื้นฐานก็ทำได้ ประกอบกับความสำคัญด้านสิ่งแวดล้อม จึงนำมาสู่การต่อยอดผลิตภัณฑ์ด้วยทฤษฎีการออกแบบตามแนวคิด “การออกแบบผลิตภัณฑ์อย่างยั่งยืน” ซึ่งผลิตจากวัสดุที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม มาจากวัสดุท้องถิ่นในชุมชนจริงๆ ลดการใช้วัสดุที่ไม่จำเป็น นอกจากนี้ชุดกิจกรรมก็จะออกแบบให้คนในชุมชนสามารถผลิตซ้ำต่อยอดได้เรื่อยๆ ทำให้คนในชุมชนสามารถพึ่งพาตนเองได้ต่อไป อันนี้ก็จะเป็นการออกแบบอย่างยั่งยืนที่สอดคล้องกับบริบทของชุมชนครับ” คุณพชรกล่าว
ชุดกิจกรรมสานส่งเสริมการมีปฏิสัมพันธ์ผ่านงานประดิษฐ์ เกิดคุณค่าทั้งในด้านของการต่อยอดในเชิงพาณิชย์และการสร้างคุณค่าทางจิตใจ ในรูปแบบของงานจักสานแบ่งออกเป็น 3 กิจกรรมได้แก่…
- โปสการ์ดปลาทูคู่รัก: ‘โดนัทยังมีรู….ในเข่งปลาทูก็ต้องมีสอง’ วิธีบอกรักสไตล์แม่กลองด้วยปลาทูคู่รัก จากการหยิบยกเอกลักษณ์ปลาทูคู่ในเข่งที่สื่อถึงความรักเคียงคู่อัดแน่นเน้นๆ แปลความมาอยู่บนการ์ดงานสานมือที่แสดงถึงความพยายาม เหมาะกับการเป็นการ์ดบอกรักตรงๆ ในโอกาสพิเศษกับคนพิเศษ
- สายห้อยจิกทะเลมงคล: ดอกจิกทะเล หรือ จิกเล ดอกไม้ประจำถิ่นชื่อดีของจังหวัดสมุทรสงคราม มาพร้อมความเชื่อ บ้านไหนปลูกแล้วดีปลูกแล้วรวย จิกเงินจิกทองจิกสิ่งดีๆ มาให้เจ้าของ ใครอยากพกจิกทะเลเสริมมงคล ก็จิกใบมะพร้าวขึ้นมาสานเป็นพวงระย้าสวยๆ ห้อยเรียกทรัพย์เองก็ได้ เอาไปฝากใครเขาก็ชอบ
- ห่อน้ำตาลปุ๊กปิ๊ก: มาแม่กลองทั้งทีจะไม่หิ้วน้ำตาลมะพร้าวกลับไปไว้ในครัวที่บ้านก็ดูเหมือนจะมาเสียเที่ยว จะหิ้วกลับไปฝากคนกรุงเทพฯ ยังไงให้เก๋ ชุดกิจกรรมสานห่อน้ำตาลปุ๊กปิ๊กตอบโจทย์บรรจุภัณฑ์ของฝากที่สุดแล้ว ผลิตจากวัสดุธรรมชาติ สวยงาม ย่อยสลายได้ อีกทั้งบ้านริมคลองเขาเชื่อกันว่าการได้ถวายน้ำตาลหรือของหวานจะเป็นผู้มีผิวพรรณผ่องใส ความรักก็หวานชื่น ใช้ในงานถวายพระก็ได้อานิสงส์แรง และที่ชุมชนยังมีกิจกรรมตักบาตรน้ำตาลมะพร้าวด้วยนะ



ก่อนจะไปสู่ผลการตอบรับของนักท่องเที่ยว ต้องดูความสมัครใจและความยั่งยืนของการพัฒนาสินค้าของคนในชุมชนเป็นหลัก ซึ่งชุดกิจกรรมสานนี้ดูจะเป็นที่ชื่นชอบของคนในชุมชน เนื่องจากวัสดุอุปกรณ์เป็นสิ่งที่หาได้ง่ายในท้องถิ่นและเป็นการสานต่อภูมิปัญญาความรู้ที่สั่งสมกันมาจากรุ่นสู่รุ่น การปรับเปลี่ยนให้งานสานมีรูปแบบที่ง่ายขึ้นถือว่าไม่เกินความสามารถ อีกทั้งยังเป็นการระดมกำลังของลูกหลานในการปรับเปลี่ยนพลิกแพลงผลิตภัณฑ์ชุมชนเป็นของที่ระลึกในรูปแบบต่างๆ สร้างอาชีพและกระจายรายได้อย่างยั่งยืน ตราบเท่าที่ความรู้ความสามารถของผู้คนชุมชนบ้านริมคลองยังคงสืบสานและสืบทอดกันต่อมา
“ที่นี่คือชุมชนบ้านริมคลองโฮมสเตย์ อยากให้ลองมาสัมผัสวิถีชีวิตชาวสวนมะพร้าวริมคลองผีหลอก ซึ่งเป็นเส้นนึงที่แยกออกมาจากลุ่มแม่น้ำแม่กลอง สมุทรสงคราม นอกจากแม่น้ำเยอะมากแล้ว ต้นมะพร้าวก็เยอะมากเช่นกัน ซึ่งเป็นจุดเด่นทางภูมิศาสตร์อย่างนึงที่ควรมาสัมผัส นอกจากที่พักและกิจกรรมการเรียนรู้ต่างๆ แล้ว ทางชุมชนเองก็ยังมีทริปท่องเที่ยวชุมชนรอบข้างหรือไปเที่ยวในสถานที่สำคัญของจังหวัดสมุทรสงครามในที่อื่นๆ ด้วย ที่นี่ครบครันทั้งที่พัก กิจกรรม อาหาร และเส้นทางการท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์”
“หากสนใจท่องเที่ยวหรือกิจกรรม สามารถติดตามได้ที่ Facebook Fanpage บ้านริมคลองโฮมสเตย์ หรือจะไปสมุทรสงครามเลยก็ได้ครับ ถ้าสนใจและอยากทำกิจกรรมก็อาจจะโทรไปบอกกับผู้นำชุมชน(ป้าเล็ก) ก่อนสัก 1-2 วันก่อน เพื่อที่เขาจะได้เตรียมกิจกรรมล่วงหน้าและต้อนรับเราก่อนจะเดินทางไปถึงครับ”
ท่องเที่ยวไทย…ไม่ไปไม่รู้ อีกหนึ่งงานวิจัยจากบุคลากรจุฬาฯ ที่ดึงประสิทธิภาพความเข้มแข็งของชุมชนให้สามารถนำเสนอตัวตนและอัตลักษณ์ออกมาเป็นผลิตภัณฑ์ที่สร้างมูลค่า สามารถผลิตใช้ซ้ำได้อย่างยั่งยืน และเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม
สามารถติดตามผลงานอื่นๆ ของคุณพชร วงชัยวรรณ์ ต้นอ่อนนักวิจัยสายชุมชนได้ที่บทความ
แก่นนคร เพลิน: การต่อยอดทุนวัฒนธรรมฮูปแต้มสู่ชุดนวัตกรรมการเรียนรู้เพื่อเยาวชน https://www.research.chula.ac.th/th/news/14274/


คุณพชร วงชัยวรรณ์ (มหาบัณฑิต)
สาขาวิชาศิลปศึกษา คณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย<br>
อาจารย์ที่ปรึกษา: ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.อินทิรา พรมพันธ์ุ